De Parthenon Marbles moeten terug naar huis

Ze zijn al jaren inzet van een conflict tussen de Griekse en Britse regering: de Parthenon (of Elgin) Marbles, een verzameling marmeren friezen en metopen van de Acropolis, plus een van de Kariatiden van het Erechteion in Athene.

Lord Elgin

De fragmenten werden door Thomas Bruce, de 7e Graaf van Elgin en Brits ambassadeur in het Ottomaanse Rijk, tussen 1801 en 1804 van Athene naar Londen gebracht. Omdat hij krap bij kas zat verkocht Lord Elgin de marmeren sculpturen in 1806 voor 35.000 pond aan de Britse regering. Vanwege hun grote culturele waarde besloot een parlementaire commissie dat de fragmenten staatseigendom moesten worden. In 1816 werden de Parthenon Marbles opgenomen in het British Museum in Londen. Daar staan ze, bijna 200 jaar later, nog steeds en het wordt hoog tijd dat daar verandering in komt.

Betoverde meisjes

Het weghalen van de fragmenten is al vanaf het begin omstreden. Vooral de diefstal van de Kariatide, een gebeeldhouwde pilaar in de vorm van een vrouwenfiguur, zette kwaad bloed bij de 19e-eeuwse Grieken. Volgens een mythe zijn de beelden betoverde meisjes die weer tot leven zouden komen als de Turkse bezetters uit Griekenland waren vertrokken. Bijgelovige Atheners meenden zelfs nachtelijke klaagzangen te horen van de achtergebleven korai, die treurden om hun verloren zuster.

Griekenland heeft talloze pogingen ondernomen om de Parthenon Marbles terug te halen. De Griekse koning Otto probeerde tussen 1835 en 1842 de sculpturen terug te kopen van Engeland, met minder belangrijke oudheden als ruilmiddel. Melina Mercouri maakte zich als Grieks minister van Cultuur (1981-1989 en 1993-1994) sterk voor een terugkeer van de Parthenon Marbles naar Athene. Ook voormalig cultuurminister en huidige premier Antonis Samaras pleitte voor teruggave van de marmeren fragmenten. Zonder enig resultaat, want Engeland weigert afstand te doen van de beelden.

Onherstelbaar beschadigd

Al decennia lang staan de Britten een terugkeer naar Griekenland in de weg. De beelden kunnen nergens ter wereld zo goed worden bewaard als in Londen, menen ze. Bovendien zouden de beelden onherstelbare schade kunnen oplopen door de luchtvervuiling in Athene en zou het museum op de Acropolis niet geschikt zijn om de beelden goed te conserveren. Die argumenten zijn inmiddels achterhaald.

Een metope, onderdeel van de Parthenon Marbles

De Britten blijken namelijk zelf ook niet zo goed voor de beelden te hebben gezorgd. De marmeren stukken zijn tijdens hun verblijf in het British Museum onherstelbaar beschadigd. In 1936 kregen de sculpturen een grondige schoonmaakbeurt, op aanraden van Lord Duven – een invloedrijke Britse kunsthandelaar – die meende dat de beelden hagelwit dienden te zijn. Dit draaide uit op een ramp toen ondeskundige schoonmakers ijverig aan de slag gingen met staalwol, beitels en bijtende chemicaliën. Hierdoor zijn veel details verloren gegaan en raakte tachtig procent van het oppervlak van de beelden zwaar beschadigd.

Het museum in Londen is volgens de Britten de beste plaats voor de beelden, maar Griekenland is nu ook prima in staat om de Parthenon Marbles te conserveren zoals het hoort. Sinds 1975 werken de Grieken aan de renovatie van de Acropolis, dé grootste publiekstrekker in Athene. Aan de voet van de tafelberg opende in 2009 een gloednieuw museum, waar een speciale vleugel is gereserveerd voor de huisvesting van de complete verzameling sculpturen van het Parthenon. Voor de stukken die in Londen staan, is een plaatsje vrij gehouden. En met die beruchte smog van uitlaatgassen in Athene valt het tegenwoordig ook reuze mee trouwens.

Kunstroof en vandalisme

Het nieuwe Acropolismuseum

Een ander argument van de Britten is dat de marmeren sculpturen eerlijk zijn gekocht en dat het British Museum dus de rechtmatige eigenaar is. Daar zijn heel wat vraagtekens bij te zetten. Lord Elgin zou van de Ottomaanse sultan alleen toestemming hebben gekregen om de sculpturen te onderzoeken en er kopieën van te maken, niet om complete beelden en fresco’s van het Parthenon te verwijderen. En had de sultan – als bezetter – wel het recht om te beslissen wat er met de marmeren fragmenten werd gedaan? Mag je iets weggeven wat niet jouw eigendom is? De Grieken noemen het weghalen van de Parthenon Marbles terecht kunstroof en vandalisme.

Culturele schatten horen thuis op de plaats waar zij vandaan komen. Steeds meer musea hanteren strengere ethische codes en regeringen zijn bereid samen te werken om (gestolen) artefacten te retourneren aan het land van herkomst. Het Vaticaan en het Getty Museum hebben al fragmenten van het Parthenon teruggeven aan Griekenland. Het zou de Britten sieren als zij dat voorbeeld volgden.

__________________________________________________

Publicatiedatum: 25 juli 2014

Dit artikel is eerder gepubliceerd in het online geschiedenismagazine Historiek.net als eerste deel van een tweeluik. Historicus Jona Lendering schreef hier een reactie op. 

__________________________________________________